ဗြိတိသျှတို့သည်ရန်ကုန်နှင့်အောက်မြန်မာပြည်အားလုံးကို ၁၈၅၂ ခုနှစ် ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်တွင်သိမ်းယူချုပ်ကိုင်နိုင်ခဲ့ပြီးနောက်ဗြိတိသျှဘားမား၏စီးပွားရေးနှင့်နိုင်ငံရေးအချက် အချာကျသောမြို့တစ်မြို့အဖြစ်ပြုပြင်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။အင်္ဂလိပ်ဆာဂျင်တစ်ဦးဖြစ်သောဒေါက်တာဝီလျံမောင်ဂိုမာရီနှင့်စစ်အင်ဂျင် နီယာဗိုလ်အလက်ဇန္ဒားဖရေဇာတို့ဦးဆောင်ကာဆူးလေဘုရားကို ဗဟိုပြုလျှက်ရန်ကုန်မြို့တော်ပုံစံ ကိုရေးဆွဲခဲ့သည်။
ဂရစ်စီမံချက်ဖြင့်မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသတွင်အရှေ့ဘက်၌ပုစွန်တောင်ချောင်းငယ်၊အနောက်ဘက်တွင်ရန်ကုန်မြစ်ကို နယ်နိမိတ်သတ်မှတ်ပြီးမြို့ကွက်ချကာလမ်းများဖောက်လုပ်ခဲ့သည်။ ၁၈၅၃ခုနှစ်တွင်လမ်းများဖောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပြီး ပထမဆုံးရန်ကုန်မြို့ကွက်မှာကမ်းနားလမ်းနှင့်ကော်မရှင်နာလမ်း(ယခုဗိုလ် ချုပ်အောင်ဆန်းလမ်း)တို့ကြားတွင် တည်ရှိခဲ့သည်။ထိုစဉ်ကတောင်မြောက်လမ်းများမှာ၁၇လမ်းမှ ၄၄လမ်း အထိသာရှိသေးသည်။ဖောက်လုပ်ခဲ့သော လမ်းများထဲမှထင်ရှားသည့်လမ်းနာမည်များကိုဖော်ပြရသော်-
ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းလမ်း – ကော်မရှင်နာလမ်း/မောင်ဂိုမာရီလမ်း
ပထမဦးဆုံးကော်မရှင်နာမင်းကြီး ဆာအာသာဖယ်ရာ၏နေအိမ်ရှိရာ လမ်း ၏အနောက်ဖက်ပိုင်းကိုကော်မရှင်နာလမ်းဟုခေါ်ခဲ့သည်။
ဆူးလေဘုရားလမ်းမှအရှေ့ဖက်အပိုင်းကိုမြို့ပုံစံရေးဆွဲသူတစ်ဦးဖြစ်သည့် ဒေါက်တာဝီလျံမောင်ဂိုမာရီအားဂုဏ်ပြုသည့်အနေဖြင့်မောင်ဂိုမာရီလမ်းဟု ခေါ် တွင်ခဲ့သည်။
အနော်ရထာလမ်း – ဖရေဇာလမ်း
ရန်ကုန်မြို့ပြပုံစံရေးဆွဲခဲ့သူတစ်ဦးဖြစ်သည့်ဗိုလ်ကြီးအလက်ဇန်းဒါးဖရေဇာအားအစွဲပြု၍ဖရေဇာလမ်းဟုခေါ်ဆိုခဲ့သည်။
လမ်း၏ အနောက်ပိုင်းကိုကနယ်(လ်) လမ်းဟုခေါ်ပြီးအရှေ့ပိုင်းကိုဘီဂန်ဒက်လမ်းဟုလည်းခေါ်ခဲ့သည်။
မဟာဗန္ဓုလလမ်း – ဒါလဟိုစီလမ်း
၁၈၄၈-၁၈၅၆ ခုနှစ်အတွင်းအိန္ဒိယဘုရင်ခံဖြစ်ခဲ့သည့်ဂျိမ်းစ်ဘရောင်းရမ်ဆေးခေါ် လော့ဒါလဟိုစီအားအစွဲပြု၍ ဒါလဟိုစီလမ်းဟုခေါ်ဆိုခဲ့သည်။
မဟာဗန္ဓုလပန်းခြံလမ်း – ဘားလမ်း
ဗြိတိသျှစစ်ဗိုလ်မော်လမြိုင်စစ်ကဲကြီး ဂျီအီးဘားအားအားအစွဲပြုကာဘားလမ်းဟုခေါ်တွင်ခဲ့သည်။
ဆိပ်ကမ်းသာလမ်း – လွစ္စ်လမ်း
သဘောင်္ဆိပ်အုပ်ကပတိန်ဟာရိုးလွစ္စ်ရဲ့နာမည်ကိုအစွဲပြုပြီးလွစ္စ်လမ်းဟုခေါ်ဆိုခဲ့ပြီးယခုဆိပ်ကမ်းသာလမ်းဖြစ်သည်။
သိမ်ဖြူလမ်း – ဂျူဒါအီစကယ်လမ်း
၁၉ရာစုအတွင်းရန်ကုန်မြို့တွင်နေထိုင်ခဲ့သောဂျူးလူမျိုးစီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်နှင့်ပရဟိတသမားသူဌေးကြီးဂျူဒါအီစကယ်အားဂုဏ်ပြုသည့်အနေဖြင့် အမည် တွင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်
သူဌေးကြီးအီစကယ်သည်အဆိုပါလမ်းခင်းရာတွင်ထောက်ပံ့ခဲ့ပြီး သူ သေဆုံးသွားသည့်တိုင်လမ်းသန့်ရှင်းရေးအတွက် တစ်လလျှင် အိန္ဒိယငွေ ၉ ရူပီး ချန်ထားပေးခဲ့သည်။
ဗိုလ်အောင်ကျော်လမ်း – စပါ့ခ်လမ်း
ရန်ကုန်မြို့၏ လက်ထောက်ကော်မရှင်နာမင်းကြီး ကပ္ပတိန် တီပီစပါ့ခ်အား အစွဲပြုကာ စပါ့ခ်လမ်းဟု ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။
ကိုလိုနီအစိုးရအား ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြရာတွင် သေဆုံးခဲ့ရသော ကျောင်းသားကိုအောင်ကျော်အား ဂုဏ်ပြုသည့်အနေဖြင့် လက်ရှိလမ်းနာမည်ပေးထားခြင်းဖြစ်သည်။
ပန်းဆိုးတန်းလမ်း – ဖယ်ရာလမ်း
ယခင်နာမည်သည် ၁၈၆၂ မှ ၁၈၆၇ ခုနှစ်အထိ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးကော်မရှင်နာမင်းကြီးအဖြစ် တာဝန်ယူခဲ့သော ဆာအာသာပါ့ဖ်စ် ဖယ်ရာအား ဂုဏ်ပြုသည့်အနေဖြင့် ခေါ်ဆိုခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။
ဆာဖယ်ရာသည်အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့်ပြည့်ပြည့်စုံစုံ ရေးသားပြုစုထားသော အစောဆုံး မြန်မာ့သမိုင်းစာအုပ် History of Burma ကို ၁၈၈၃ ခုနှစ်တွင် ရေးသားထုတ်ဝေခဲ့သည်။
သူသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် သတ္တဝါမျိုးစိပ်များလည်း ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပြီး ယင်းမျိုးစိပ်များကိုလည်းဆာဖယ်ရာ၏ အမည်ကို အစွဲပြု၍ ခေါ်ဆိုသည်။
ဗိုလ်ဆွန်ပက်လမ်း – မောင်ထော်လေးလမ်း
မွန်လူမျိုးတစ်ဦးဖြစ်ပြီး ထိုခေတ်အခါကရန်ကုန်မြို့ဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များတွင် အင်္ဂလိပ်တို့နှင့်တန်းတူ ပါဝင်ခွင့်ရသည့် စစ်ကဲကြီးမောင်ထော်လေးအား အစွဲပြု၍ ခေါ်ဆိုခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။
ဆူးလေဘုရားလမ်း
အထင်ကရဖြစ်သော ဆူးလေစေတီတော်အားအစွဲပြု၍ ဆူးလေဘုရားလမ်းဟုခေါ်ဆိုခြင်းဖြစ်ပြီး ရန်ကုန်မြို့၏ဗဟိုချက်လည်းဖြစ်သည်။
ရွှေဘုံသာလမ်း – မဂိုလမ်း
လမ်းအနီးတဝိုက်တွင် နေထိုင်သော မူစလင်ကုန်သည်များအား အစွဲပြုကာ မဂိုလမ်းဟု ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။
အက်ဒွပ်လမ်း – ကုန်ဈေးတန်းလမ်း
အကောက်ဝန် ရောဘတ်ဆင်မြူရယ်အက်ဒွပ်ကို အစွဲပြုပြီး အက်ဒွပ်လမ်းလို့နာမည်ပေးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။အက်ဒွပ်သည် နီဂရိုးလူမျိုးဖြစ်ပြီးမက်ဒရစ်၊ပီနန်းနဲ့မော်လမြို့မြို့များတွင် စာရေ းစာချီလုပ်ရင်း ၁၈၅၂ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ဒုတိယစစ်ပွဲမှာစကားပြန်အဖြစ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သူလည်းဖြစ်သည်။
ရွှေတိဂုံဘုရားလမ်း – ချိုင်းနားလမ်း
ကော်မရှင်နာလမ်းမှစတင်၍ လမ်း ၏တောင်ဘက်တွင်ရှိသော တရုတ်ရပ်ကွက်အား အစွဲပြု၍ ချိုင်းနားလမ်းဟု ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။
လတ္တားလမ်း – လသာလမ်း
ပြည်မြို့ လက်ထောက်ကော်မရှင်နာမင်းကြီး ကပ္ပတိန်သောမတ်စ်လတ္တား အား ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် လတ္တလားလမ်းဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ယင်းနောက် ရန်ကုန်မြူနီစပယ်က လသာလမ်းဟု ပြောင်းလဲခေါ်ဆိုခဲ့သည်။
လမ်းမတော်လမ်း – ဂေါ်ဒွင်လမ်း
ဗြိတိသျှအရာရှိ ဆာဟင်နရီသောမတ်စ်ဂေါ်ဒွင်အား အစွဲပြုကာ ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။
Credit Yangon Heritage Trust